17 mei Joop over Malawi

Het was koud boven op de berg en alles doet zeer. We zijn net terug van een tweedaagse bergwandeling in het Mulanje-massief in Zuid-Malawi. We hebben een nacht boven in een hut geslapen, maar met een slaapzak en extra deken en kleren aan was het nog te koud. Het wordt hier langzamerhand winter. Voor het laagland betekent dat overdag een graad of 20-25 en ’s nachts ca 10 graden, maar boven de 2000 meter kan het over een maandje gaan sneeuwen. De 1100 hoogte meters die we hebben geklommen waren pittig, voor mij en zeker voor Hellen (petje af!). Onze gids, Nenani, huppelde omhoog, vergeleken met ons.

Het was een heel bijzondere ervaring om een heleboel redenen. Er zijn geen goede kaarten van het gebied, en geen markeringen dus je hebt een gids nodig. Georganiseerd door de “ Forestry authority”. Je betaalt in Kwatcha (MK, Malawi Kwatcha) 1000 per nacht voor de hut en Kwatcha 100 entree voor het park. MK 1000 = ongeveer €1,25. En dan de gids voor MK30.000 voor 2 dagen. Dit is voor Malawiaanse begrippen een hele bak geld. Toen we hier aankwamen zijn we 24 uur gestalked door 5 mannen/jongens die maar wat graag onze gids wilden zijn. Lastig om mee om te gaan, maar de volgende dag goed geregeld via de Forestry Office. Het is wel wennen om met een gids te lopen, maar super fijn om alles te vragen wat je maar wilt onderweg. Wel jammer dat de gids minimale antwoorden gaf en uit zichzelf weinig vertelde en ook geen vragen aan ons stelde. Een gesprek kwam daardoor niet op gang.

Boven in een hut en verder niks. Je moet alles zelf meenemen, behalve een matrasje. Er is ook geen stroom, alleen stromend water (puur, fris, genoeg en lekker!). Uiteindelijk bleek er een beheerder te zijn, die voor hout zorgde en zelfs voor wat warm water om je te wassen. In een houten keet in een teiltje.

Een paar observaties. Ooit waren er koeien geweest in de bovenste dalen en hellingen. Deze zijn in de loop der tijd opgegeten door het personeel van de Forestry mensen. Met kerstmis een lekker stukje vlees. Nu is er niets meer behalve een paar vogels (vooral de  pied crow, bonte kraai, voor de liefhebbers). Er was een weg aangelegd tot ongeveer halverwege: door een aardverschuiving is een brug verdwenen en nooit weer gerepareerd. We kwamen langs een kabel(baan): ooit aangelegd door de Engelsen en nu helemaal buiten gebruik. Het effect is dat je er prachtig kan bergwandelen, mits je alles zelf regelt en van ontberingen houdt.  Door de ontoegankelijkheid zijn er maar weinig toeristen. Rond 7 uur ’s avonds kwamen er een paar jongemannen - expats  uit de UK -  aan die de volgende dag helemaal boven op de piek (3001 meter) gingen overnachten. Iets te stoer voor ons, maar dat kan hier.

Ontbossing

De eerste 5 km de berg op is er een drukte van jewelste. 10-tallen, mannen, vrouwen kinderen zijn vanaf 5 uur ’s ochtends in de weer om hout te halen. Sommigen zijn bezig met kappen; ik had nog nooit zo’n grote boom zien vallen van dichtbij. Anderen zijn bezig met takken afhakken of ontvellen van de bast. Regelmatig gaat de dieselgestookte  zaagmachine aan om de bomen in dikke planken te zagen, die met kleine vrachtwagens worden afgevoerd naar de stad. Maar er zijn ook mannen die het hout met de hand in planken zagen om de kosten voor de machine uit te sparen. Zie foto’s. Het meest aangrijpend zijn echter de tientallen vrouwen en meisjes die de reststukken, takken en twijgen samenbinden in bundels. Zorgvuldig selecterend en samenbreiend tot een 1 tot 3 meter lange takkenbos. Die takkenbos gaat vervolgens op het hoofd en wordt kilometers lang vervoerd naar hun huis of de marktplaats. Het beeld van de, soms nog zeer jonge, meisjes die schuifelend en lachend op blote voeten brandhout halen zal ik nooit meer vergeten. In de dorpen in Malawi waar wij geweest zijn wordt uitsluitend op houtskool gekookt. Dit dorp is nog relatief rijk omdat het gratis schoon water heeft en (nog voldoende) hout. Langs de wegen in de omgeving zie je veel mensen die proberen het hout en de houtskool te verkopen.

Is dit duurzaam? Onze gids beweert dat er nieuw bos wordt aangeplant. We hebben het niet gezien en ik betwijfel het. Onderweg kwamen we iemand van de Duitse ontwikkelingsbank tegen (GIZ), die uiterst cynisch was over het tempo van ontbossing in Malawi. GIZ zet vol in op efficiënte oventjes, die ze massaal in de markt zetten via lokale actoren, vooral vrouwen. Zo’n oven is 3 keer zo efficient als de open vuurtjes die nu gestookt worden om op te koken. En ze koken bijna 3 keer per dag. Elke ochtend maispap, nshima in Malawi, net als in Zambia. Daarna weer maismeelgerechten, soms rijst, soms groente, kip/vlees. Maar de basis is toch wel mais. Dat wordt ook in enorme balen op het hoofd of op de fiets vervoerd van de markt naar huis. Maar er moet altijd iets gekookt of verwarmd worden, en daar is hout voor nodig. Het zou al enorm schelen als alle huishoudens zo’n efficiënt oventje zouden gebruiken. Volgens de GIZ-man kosten ze slechts MK1000, dat is ongeveer €1,25. Dat zou toch moeten kunnen, zou je zeggen, maar voor de meesten is dat nog een te grote investering. Er komt versnelling in en doel is om 20% van de huishoudens aan zo’n oventje te hebben in 2020! Grootste belemmering blijkt nog de “vreemdheid” te zijn, het is anders dan ze gewend zijn. Er is geen traditie van overstappen op nieuwe, snellere of betere spullen, zoals wij hebben, besef ik op dat moment.

De maisoogst is ook slecht geweest in Zuid-Malawi. De regering verwacht 25% tekort op de binnenlandse productie om de eigen behoefte te vervullen. Men reserveert geld om mais uit omringende landen te kopen (Botswana, Zimbabwe, Zuid-Afrika?, en eventueel Oekraine). Deze landen hebben echter ook te lijden gehad van de droogte en geen reserves meer. In alle gevallen gaat de prijs omhoog en worden Malawiaanse boeren 2 keer geraakt: minder inkomsten en meer uitgaven. Volgens westerse berichten is er een noodtoestand afgekondigd. De mensen waar wij mee spreken merken daar weinig van, evenmin de nationale kranten. Afrika is voor ons nog steeds een even groot raadsel als daarvoor, maar we hebben wel veel puzzelstukjes gezien en beleefd.

Tja, de reis gaat harder dan de blog. Ik schrijf dit terwijl we al midden in Zimbabwe rijden (dat gaat een heel ander verhaal worden, jeetje). In vergelijking met Zimbabwe is Malawi een erg dichtbevolkt en arm land. Dat zijn de kenmerken die naar boven borrelen als kenmerkend in onze beleving. Werkelijk overal zijn mensen. We hebben eens geprobeerd om langs de weg stilletjes een “boterhammetje”  te eten. Binnen 10 minuten waren alle kinderen van een dorp (effe niet gezien…) ons publiek. We hebben ze allemaal koekjes gegeven, hoewel ze liever geld hadden gehad. Op weg naar Mulanje waren we dankzij onze onnavolgbare “tracks for Africa” vast komen te zitten in de modder op een slechte weg. Ook dan komen er overal mensen aangelopen die het berespannend vinden om te helpen en gelukkig zijn ze er dan!

Druk dus, hoewel minder mensen/km2 dan Nederland (412 om 130?), maar vooral arm. En arm is dan echt minder 1$/dag te besteden hebben. Botswana vonden we arm , maar deze mensen hadden koeien, en ezels om hun karren te trekken. In Malawi –veel groener en vruchtbaarder - wordt alles lopend gedaan, met bagage op het hoofd. Mensen zitten langs de kant van de weg met 10 tomaatjes. De uitweg uit armoe is in ieder geval goed onderwijs. Alleen de lagere school in Malawi is betaald door de overheid. De middelbare school kost geld. Van onze gids, Nenani, begreep ik dat het zo’n €100 per jaar kost. Hij legde een deel van zijn inkomsten opzij om de middelbare school van zijn zuster te financieren. Zijn/hun vader was een aantal jaren geleden overleden, 47 jaar, dat is de gemiddelde leeftijd in Malawi! Het is mooi om zo’n sterke familiestructuur te zien. In alle armoe word je altijd opgevangen. Er zit een nadeel aan. Als je iets verdient, is het logisch dat je het verdeelt onder familieleden die niets verdiend hebben. Als je een baan hebt, hebben gemiddeld 10 mensen om je heen geen baan. Er is dus weinig mogelijkheid om te sparen of te investeren.

De bergtocht was de moeite waard, zelfs inclusief de kapitale spierpijn in de dagen erna, oei. En dan vergeet ik natuurlijk het belangrijkste en dat is het Malawimeer! Dat verhaal moeten de foto’s dan maar vertellen……